Që në kohën e shpalljes e deri sot, kundërshtarë të shpalljes kanë ngritur pyetjen: Pse Kurani nuk i është shpallur Muhamedit ﷺ i tëri përnjëherë, njësoj siç pretendohet për librat para tij?
Allahu i Lartësuar ka përshkruar këtë pretendim edhe në Kuran duke thënë: “Jobesimtarët thonë: ‘Përse Kurani nuk i është shpallur i tëri përnjëherë?!’” (el-Furkan: 32)
Pikat kryesore të përgjigjes:
Falsiteti i pretendimit mbi librat e mëparshëm: Asnjë libër hyjnor nuk është zbritur tërësisht përnjëherë siç pretendohet. Shpallja hyjnore historikisht vjen gradualisht.
Gradualiteti si forcim psikologjik, pedagogjik dhe shpirtëror: Mësimi dhe kuptimi ndodh më mirë me faza të vogla dhe të vazhdueshme. Informata e dhënë në intervale mbetet më thellë.
Lehtësim praktik dhe social: Dispozitat dhe urdhëresat zbritën gradualisht për të mos rënduar shoqërinë dhe për të lehtësuar zbatimin. Faza edukative krijuan transformim karakteri pa traumë.
Përputhje me momentin, rrethanat historike dhe sfidat aktuale: Kurani parashtroi zgjidhje, argumente dhe shpjegime për çdo stad të komunitetit islam, duke mbyllur dyshimet dhe duke u përgjigjur pyetjeve në kohë reale.
Fuqizim i Profetit ﷺ me argument në çdo debat: Allahu e përforcoi Profetin ﷺ me shpallje të reja për çdo kundërshtim, duke sjellë “të vërtetën dhe shpjegimin më të mirë.”
Harmonia e brendshme si mrekulli: Tekst i shkruar në 23 vjet pa kundërthënie është dëshmi e prejardhjes hyjnore që shkrimet njerëzore nuk mund ta arrijnë.
Funksioni i Kuranit si shërim dhe mëshirë: Zbritja graduale është një proces i vazhdueshëm i mbrojtjes, edukimit dhe udhëzimit hyjnor.
Verifikueshmëria publike: Zbritja në kontekste të njohura e bën Kuranin historikisht të gjurmueshëm dhe sfidën e tij të hapur për çdo brez.
Shtjellimi
Kurani zbriti pjesë-pjesë sepse kjo mënyrë është më e urta dhe më e dobishmja: ajo forcoi zemrën e Profetit ﷺ, e bëri më të lehtë memorizimin dhe zbatimin e Kuranit, i përgjigjej ngjarjeve reale, e thelloi sfidën e tij hyjnore dhe dëshmoi harmoninë e tij të brendshme. Po ashtu, pretendimi se librat e mëparshëm u shpallën si vepra të mbyllura njëherësh, nuk qëndron as teologjikisht e as historikisht.
- I. A u shpallën librat e mëparshëm “njëherësh”?
Falsiteti historik i pretendimit
Kundërshtimi nis nga një premisë historikisht e pavërtetë. Tradita profetike dhe dëshmitë tekstuale tregojnë se shpallja hyjnore historikisht vjen në seri ligjërimesh e udhëzimesh, që profetët i kumtojnë gradualisht komuniteteve të tyre.
Musai (Moisiu), iu dhanë “pllakat” me urdhërime (dhjetë urdhëresat), që në përmasa janë të ngjashme me një nga suret e shkurtra në Kuran, por më pas i erdhën mësime dhe vendime në kohë reale, sipas ngjarjeve dhe nevojave të popullit të tij. Vetë Bibla (Tenakh) tregon se Teurati (Torah) u shkrua dhe u mësua gradualisht, me ligje që zbrisnin sipas situatave konkrete gjatë eksodit dhe periudhës së qëndrimit në shkretëtirë.
Isai (Jezusi), iu dha Ungjilli (Lajmi i Mirë) dhe ai në thelb qe një mësim e thirrje që ai ua ligjëronte njerëzve në kontekste të ndryshme. Nuk ekziston asnjë dëshmi historike apo biblike që p.sh. Ungjilli origjinal do të jetë dhënë si dokument i plotë e i mbyllur në një moment të vetëm.
Pra, një libër i mbyllur që zbret një ditë e përfundohet aty, nuk është modeli i zakonshëm i shpalljes hyjnore. Asnjë libër hyjnor, përpos pretendimeve të pasakta, nuk ka zbritur në tërësi në një moment unik për t’i shpallur të gjitha rregullat e urdhëresat njëherësh.
Gradualiteti nuk është shenjë dobësie dhe jovërtetësie, sepse vetë udhëzimi hyjnor synon të udhëheqë njerëz realë në kohë reale. Gradualiteti nuk është mangësi, por metodë pedagogjike hyjnore. Idhujtarët mekas nuk e dinin ndoshta këtë fakt, prandaj ata e ngritën një pretendim të tillë, duke dashur të hedhin poshtë vërtetësinë e Kuranit.
- II. Kurani zbriti gradualisht? Urtësitë kryesore
Allahu i Lartësuar u përgjigj ndaj kundërshtimeve të jobesimtarëve dhe kokëfortësisë së idhujtarëve, në një çështje që nuk i përkiste atyre, duke sqaruar urtësitë e shumta të shpalljes graduale.
1) Forcimi i zemrës së të Dërguarit ﷺ dhe besimtarëve
Allahu thotë: “Ne ta kemi shpallur kështu për të forcuar zemrën tënde.” (el-Furkan: 32)
Shpallja vinte në ritmin e ngjarjeve, duke përforcuar vazhdimisht zemrën e Profetit ﷺ dhe shokëve të tij. Fjala ‘fû’ad’ (zemër) këtu nënkupton mendjen dhe qëndrueshmërinë në të kuptuar e në bartjen e shpalljes. Me këtë mënyrë të zbritjes, Allahu e bëri zemrën e Profetit të palëkundur si dhe fjalët dhe kuptimet e Kuranit të qëndrueshme dhe të qarta për të.
Efektet e drejtpërdrejta:
Siguri në komunikim: ajetet dhe suret e Kuranit zbrisnin kur duheshin; mesazhi hyjnor hynte në zemra kur rrethanat e bënin më pritëse këtë mesazh. Kjo i jepte qëndrueshmëri misionit, demaskonte intrigat dhe ngushëllonte në sprova që kalonin besimtarët.
Ritëm psikologjik: Rizgjim i shpresës pas sulmeve, qartësim pas aludimeve, sqarim i pyetjeve kur ato bëheshin. Zemahsheriu duke komentuar ajetin e mësipër thotë: “Kurani u shpall pjesë-pjesë që të forcohej zemra jote (o Muhamed) dhe që ta përvetësoje më mirë atë, sepse njeriu që mëson, e përthith më mirë diturinë kur ajo i jepet pak e nga pak, e pjesë pas pjese.”
Procesi i mësimit të dijes është më i qëndrueshëm kur ndodh gradualisht, siç pranon edhe psikologjia moderne e kujtesës dhe studimit: informata e dhënë në intervale të vogla mbetet më gjatë dhe thellohet më mirë se sa ajo e dhënë në masë të papërpunuar njëherësh.
2) Memorizim, recitim dhe transmetim i sigurt
Shpallja graduale është metoda optimale për memorizim: teksti përvetësohet, përsëritet në namaz, shkruhet nga shkruesit e shpalljes dhe verifikohet publikisht. Po kështu, shpallja e Kuranit pjesë-pjesë ndihmoi në kuptimin dhe meditimin e tij, duke bërë që fjalët dhe kuptimet e tij të nguliten më thellë në zemrat e dëgjuesve. Prandaj Allahu tha: “Ne e shpallëm Kuranin si dallues (të së vërtetës nga e kota), për t’ua lexuar njerëzve dalëngadalë, dhe ashtu e shpallëm atë, pjesë pas pjese.” (el-Isra: 106)
Vetë shpallja i udhëzon Profetit ﷺ ritmin e recitimit dhe garanton mbledhjen dhe shpjegimin e tij: “Ti mos e ngut gjuhën me të (Kuranin) e të shpejtosh në recitim, që ta këndosh atë sa më shpejt,…Pastaj e kemi Ne për detyrë që ta sqarojmë atë.” (el-Kijame: 16-19)
Kjo krijoi një cikël kontrolli të shumëfishtë: memorizim personal, recitim publik, shkrim dhe rishikim vjetor me Xhibrilin. Ky proces garantoi transmetimin e paprekur të Kuranit përmes brezave.
3) Zbatim i lehtësuar dhe edukim shkallë-shkallë
Një tjetër urtësi e madhe është se në Kuran ka dispozita që më vonë u shfuqizuan (naskh) dhe pjesë që u shpallën si përgjigje ndaj pyetjeve të njerëzve. Prandaj u shpall pjesë-pjesë, që të ishte më i kuptueshëm për Profetin ﷺ dhe më i lehtë për t’u zbatuar.
Allahu thotë: “Ne e shpallëm Kuranin si dallues, për t’ua lexuar njerëzve dalëngadalë, dhe ashtu e shpallëm atë, pjesë pas pjese.” (el-Isra: 106)
Shumë dispozita hyjnë në jetën e një komuniteti duke zhvilluar karakterin e tij. Gradualiteti e bën të mundur këtë gjë më së miri.
Ngarkesë të bartshme: Sikur të zbrisnin njëherësh të gjitha urdhëresat, njerëzit do të ndiheshin të rënduar dhe do të largoheshin. Sikur myslimanët të ngarkoheshin me të gjitha detyrimet njëherësh, ata do të ishin larguar nga urdhëresat.
Faza edukative: Çështje me impakt social p.sh. vera dhe bixhozi dihet që kaluan nëpër faza: fillimisht ndërgjegjësim, pastaj kufizim, e në fund ndalim kategorik. Kjo rrit pranueshmërinë dhe bindjen e vullnetshme, duke lehtësuar integrimin, zbatimin dhe pranimin e ligjeve pa traumatizuar shoqërinë.
Njoftim dhe pastrim i normave të pashkruara: Dispozitat për ritet e adhurimit, për familjen, marrëdhëniet shoqërore, etj. hynë në kohën kur komuniteti ishte gati dhe kishte nevojë për to.
Vetë parimi i shfuqizimit (naskh) të disa dispozitave tregon urtësinë e gradualitetit: “Ne nuk shfuqizojmë asnjë ajet (ose dispozitë ligjore), apo ta bëjmë të lihet në harresë, e të mos sjellim një tjetër më të dobishëm se ai, ose të ngjashëm me të. A nuk e di ti se Allahu është i plotpushtetshëm për gjithçka?!” (el-Bekare: 106)
4) Përgjigje në kohë reale ndaj pyetjeve dhe polemikave
Një tjetër arsye ishte që Profeti ﷺ të mbështetej e të përforcohej me argument hyjnor sa herë që jobesimtarët hapnin ndonjë derë debati, bënin ndonjë kërkesë apo kundërshtim. Kurani i përgjigjej skenarëve të rinj sa herë që kundërshtarët hapnin tema, përhapnin dyshime ose kërkonin shenja. Allahu thotë: “Dhe ata nuk të sjellin ndonjë shembull e që Ne të mos ta zbresim të vërtetën dhe shpjegimin më të mirë.” (el-Furkan: 33)
Shpallja sillte ‘të vërtetën dhe shpjegimin më të mirë’ për atë rast, duke mbyllur portat e keqinterpretimeve dhe duke i pajisur besimtarët me argument të freskët. Jobesimtarët debatonin me të për të shtrembëruar të vërtetën, por Allahu i zbriste argumentet që e rrëzonin çdo gënjeshtër. Kështu, Profeti ﷺ mbështetej gjithmonë në shpallje të reja që përmbanin përgjigje të qarta e bindëse, duke u forcuar në përballje me ta.
5) Harmonia e brendshme pavarësisht etapave të ndryshme
Gradualiteti i shpalljes krijonte harmonizim të përkryer mes tekstit hyjnor dhe realitetit historik-kulturor të komunitetit islam në zhvillim. Çdo ajet dhe sure zbriste në kohën, vendin dhe rrethanën ku duhej t’i jepej përgjigje një problemi konkret, duke e bërë tekstin jo vetëm universal, por dhe jo-abstrakt, të zbatueshëm e të lidhur ngushtë me jetën dhe sfidat reale.
Kurani është një tekst i zbritur në 23 vjet që ruan koherencë tematike, stilistike dhe ligjore e që njeriu nuk e arrin dot kur shkruan në kohë të ndara. Kjo harmoni e pamohueshme është vetë dëshmi e prejardhjes hyjnore.
Sa më të shumta kontekstet, aq më i qartë uniteti i mesazhit. Fjalët njerëzore, nëse shkruhen në periudha të ndryshme, nuk ruajnë këtë përputhje dhe harmoni. Ky është një tregues i mrekullisë së Kuranit, që pavarësisht fragmentimit kronologjik, ai ruan lidhjen, koherencën dhe rregullin e brendshëm.
6) Dy dimensione të të njëjtit realitet: inzāl dhe tanzīl
Kurani flet për zbritje në një natë (Nata e Kadrit; një natë e bekuar):
“Ne e kemi zbritur atë (Kuranin) në Natën e Kadrit.” (el-Kadr: 1)
“Ne e zbritëm atë në një natë të bekuar.” (ed-Duhan: 3)
Dhe, njëherazi është thënë, se ishte një shpallje që erdhi hap pas hapi:
“Ne e shpallëm Kuranin si dallues, për t’ua lexuar njerëzve dalëngadalë, dhe ashtu e shpallëm atë, pjesë pas pjese.” (el-Isra: 106)
Dijetarët i kanë pajtuar këto dy ajete duke thënë: fillimi i shpalljes (ose zbritja në qiellin më të afërt) ndodhi në një natë të veçantë; komunikimi te Profeti ﷺ vijoi gradualisht në përputhje me misionin profetik. Prandaj dy përshkrimet nuk përplasen, por plotësohen. Garancia hyjnore për mbledhjen, ruajtjen dhe shpjegimin e Kuranit heq çdo dyshim: “Ne e zbresim Përkujtimin (Kuranin) dhe Ne kemi për ta ruajtur atë.” (el-Hixhr: 9)
7) Sfida e përhershme dhe verifikueshmëria publike
Zbritja me kapituj të veçantë, në qytete, beteja dhe biseda të njohura, e ka bërë Kuranin verifikues në publik: kush mohonte, sfidohej të sillte diçka të ngjashme; kush besonte, e lidhte jetën me të. Gradualiteti e lidh shpalljen me kohën dhe vendin, duke e bërë provën e saj historikisht të gjurmueshme dhe më të dukshme dëshminë hyjnore.
8) Shërim dhe mëshirë graduale për besimtarët
Zbritja fragmentare shërben si ilaç shpirtëror në momentet e vështira, duke u dhënë besimtarëve zgjidhje graduale për hallet, sprovat dhe sfidat e jetës:
“Ne shpallim nga Kurani atë që është shërim dhe mëshirë për besimtarët…” (el-Isra: 82)
Kurani, pra, zbriste si ilaç shpirtëror për besimtarët sa herë që përballeshin me sprova, tundime ose dyshime, ndërsa jobesimtarëve u shtonte vetëm humbje dhe largim. Kjo tregon që Kurani është i lidhur ngushtë me jetën reale dhe përshtatet natyrshëm me evolucionin shpirtëror, psikologjik dhe social të besimtarëve.
- III. Sqarim i keqkuptimeve të shpeshta
Keqkuptimi 1: ‘Gradualiteti nënkupton pasiguri’
Përkundrazi: garancia hyjnore për mbledhjen, ruajtjen dhe shpjegimin e Kuranit heq çdo dyshim. Gradualiteti flet për metodë, jo për pasiguri të burimit.
Keqkuptimi 2: ‘Librat e tjerë qenë ‘libra të mbyllur’ qysh në fillim’
Ky është mit i popullarizuar. Edhe në traditat e librave të mëparshëm, mësimet zbritën e u mësuan në rrjedhën e historisë. Edhe sikur të kishte ndodhur vërtetë sipas këtij pretendimi, nuk është kusht se udhëzimi hyjnor pasues duhet domosdo të vijë “brenda një dite”. Ky pretendim është historikisht i pasaktë dhe teologjikisht i pambështetur.
Keqkuptimi 3: ‘Harmonia e Kuranit do të cënohej nga fazat’
Përvoja e vetë tekstit e përgënjeshtron këtë: stili, kompozimi, tematika dhe sistemi i normave kuranore qëndrojnë në një bosht. Koherenca e brendshme e Kuranit pavarësisht 23 viteve të zbritjes është vetë mrekullia e tij.
Përfundimi
Kurani nuk është thjesht libër i lexuar, por udhëzues që formon shoqëri. Gradualiteti i shpalljes nuk është dobësi, por dëshmi urtësie: ai i dha misionit profetik ritëm, i dha shoqërisë islame frymëmarrje, i dha historisë një tekst të sfidueshëm dhe të verifikueshëm. Aty ku kundërshtari sheh ‘pjesë-pjesë’, besimtari sheh arkitekturën hyjnore të udhëzimit. Ky është një tregues i mrekullisë, urtësisë dhe universalitetit të Kuranit si libër hyjnor. Zbritja pjesë-pjesë është, pra, e ndërtuar mbi urtësi të shumëanshme që ngrihet mbi nevojat e individit, shoqërisë dhe fesë, duke e bërë Kuranin një manual gjithësor, të zbatueshëm, aktual dhe të përjetshëm.
Redaksia: pergjigjet-islame.org
